Turkey’s press freedom crisis is worsening amid growing state capture of media, the lack of independence of regulatory institutions, and a new social media law designed to clamp down on the remaining spaces for free comment, a coalition of 11 international press freedom, journalism and human rights groups warned following a four-day mission to the country last week. They also flagged the continued jailing and prosecution of journalists as well as ongoing concerns over the safety of journalists and judicial independence.
The coalition held hybrid online/offline meetings last week in Istanbul and Ankara with journalists, civil society, members of parliament, the judiciary and other authorities to assess the newest threats to independent journalism, which this year have included detentions and criminal investigations of journalists who reported on the country’s management of the Covid-19 pandemic. Convened by the International Press Institute (IPI), the delegation also comprised representatives from ARTICLE 19, the Association of European Journalists (AEJ), the Committee to Protect Journalists (CPJ), the European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF), the European Federation of Journalists (EFJ), Human Rights Watch (HRW), Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa (OBC Transeuropa), PEN International, Reporters without Borders (RSF) and the South East Europe Media Organisation (SEEMO).

Scores of journalists remain behind bars in Turkey or face baseless prosecutions in retaliation for their work. State authorities continue to instrumentalize a justice system that does not guarantee basic due process rights in court. The lack of political will to end this pattern, largely unchanged since 2016, is hugely disturbing. This month’s court decision to declare former Cumhuriyet editor Can Dündar a fugitive and confiscate his assets symbolizes the relentless persecution of critical voices and constitutes a new form of attack on journalists through the seizure of the private property of journalists and their families as reprisal for their legitimate journalistic work.

In a meeting with the Human Rights Department of the Ministry of Justice in Ankara, mission members also called on authorities to ensure the prosecution of those responsible for physical attacks on journalists, which are on the rise, especially in local areas.

The safety of journalists remains seriously threatened by Turkey’s effective exclusion of journalists and political prisoners from an early release programme announced earlier this year to ease overcrowding in prisons in the context of the Covid-19 pandemic. Journalists who are already deprived of their liberty face a grave risk to their health.

Meanwhile Turkey’s authorities in recent months have widened their efforts to silence the press by stepping up online censorship through the new law targeting social media, mobilizing partisan regulatory bodies, and launching a new offensive against judicial independence by targeting Turkey’s Constitutional Court (TCC). On the day the mission met with the TCC and the Ministry of Justice, the Justice Minister announced his support for the ‘restructuring’ of the TCC in line with the country’s presidential system.

The proposal, initiated by the right-wing nationalist MHP party and backed by President Erdogan, would undermine any independence enjoyed by the TCC, which, despite delays in its decision making and on occasion failure of lower courts to implement its rulings, remains an essential guarantor of the fundamental rights embedded in the constitution, including press freedom.

The issue is critical given concerns that the general lack of judicial independence in Turkey has underpinned the government’s crackdown on the press.

Separately, in its meeting with the TCC, the mission urged the court to give greater priority to press freedom cases, including those related to website blockings, noting that many of these cases involve ongoing rights violations. The delegation also urged the court to select pilot cases that can set precedents for lower courts to follow and to address the problem of lower courts ignoring constitutional court rulings, which seriously threatens the rule of law. Delegates also raised the continuing problem of Turkey’s criminal defamation laws and the need for clear judgements by the TCC on defamation cases to affirm the right to freedom of expression.

In its meeting with the Ministry of Justice, the delegation repeated strong criticism of the social media law that came into force on October 1 and that paves the way for greater online censorship. Social media platforms as well as online news sites are among the last bastions for critical journalism in Turkey following the state-led takeover of mainstream media. While the government claims the measure is based on “similar” legislation in Western countries, Turkey’s courts and regulatory bodies lack the independence necessary to prevent abuse of the law. In practice the law therefore could serve as a new tool to silence critics online.

The response of the social media companies remains uncertain, but mission members fear that, should the law be implemented in its current form, the companies would effectively become an extension of the government’s censorship apparatus, complying with take down requests without the possibility of recourse to any independent review.

The delegation calls for an end to the misuse of state regulatory bodies, including the Radio and Television High Council (RTÜK) and the Press Advertising Authority (BİK), to punish and financially cripple independent media. RTÜK has stepped up a campaign of fines and broadcast bans on independent television broadcasters. While the office of the RTÜK chair declined the delegation’s request for a meeting, İlhan Taşçı, an opposition member of the body, received the delegation and agreed with its concerns about politically motivated targeting of critical broadcasters. Meanwhile, BİK, which press freedom groups met earlier this year, has increasingly issued spurious state advertising bans on critical newspapers. Both RTÜK and BİK are effectively controlled by the government and demonstrate a woeful lack of independence despite being nominally independent institutions.

The mission also met with representatives of 17 diplomatic missions in Turkey – a sign of the global concern over press freedom and the rule of law in Turkey – as well as the Delegation of the European Union. Mission members welcome the recent, unvarnished findings of the EU’s progress report on Turkey, which highlights a “serious backsliding” on freedom of expression. But the international community must step up its bilateral and multilateral efforts to bring Turkey back into the club of countries that respects the rule of law. Human rights issues, including press freedom, must not be held hostage to geopolitical developments.

On bir uluslararası basın özgürlüğü, gazetecilik ve insan hakları örgütlerinden oluşan delegasyon, geçen hafta ülkeye yaptığı dört günlük misyon boyunca, Türkiye’nin basın özgürlüğü krizi, devletin medya üzerinde artan hakimiyeti, kamuya bağlı düzenleyici kurumlarının bağımsızlığını yitirmesi ve özgür düşünce için geriye kalan alanları kısıtlamaya yönelik yeni bir sosyal medya kanunu konularında yetkilileri uyardı. Delegasyon, ayrıca, gazetecilere yönelik süregiden tutuklama ve yargılamaların yanı sıra habercilerin can güvenliği ve yargı bağımsızlığına ilişkin endişelerini de dile getirme fırsatı buldu.

Delegasyon üyeleri, bağımsız gazeteciliğe yönelik yeni tehditleri değerlendirmek için geçtiğimiz hafta İstanbul ve Ankara’da gazeteciler, sivil toplum örgütleri, milletvekilleri, yargı temsilcileri ve diğer yetkilileri ile çevrimiçi ve yüz yüze toplantılar gerçekleştirdi. Bu tehditlere bu yıl, hükümetin COVID-19 salgını yönetimini haber yapan gazetecilere yönelik gözaltılar ve cezai soruşturmalar da eklendi. Uluslararası Basın Enstitüsü (IPI) öncülüğünde toplanan heyetin diğer üyeleri; ARTICLE 19, Avrupalı Gazeteciler Derneği (AEJ), Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ), Avrupa Basın ve Medya Özgürlüğü Merkezi (ECPMF), Avrupalı Gazeteciler Federasyonu (EFJ), İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa (OBCT), Uluslararası PEN, Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF), Güneydoğu Avrupa Medya Organizasyonu (SEEMO) oldu.

Türkiye’de çok sayıda gazeteci ya hapishanede ya da gazetecilik faaliyetleri nedeniyle keyfi suçlamalarla yargılanıyor. Kamu makamları, temel hakların garantiye alınmadığı bir yargı sistemini araç olarak kullanmaya devam ediyor. Bir yerel mahkemenin bu ay verdiği, Cumhuriyet gazetesi eski Genel Yayın Yönetmeni Can Dündar’ı kaçak ilan ederek tüm mal varlığına el koyma kararı, eleştirel seslerin bastırılmasına dönük sonu gelmez girişimleri gözler önüne seriyor. Gazeteciyi yaptığı iş nedeniyle, cezalandırma amaçlı olarak, kendisinin ve ailesinin mallarına el koymak, gazetecilere yönelik yeni bir saldırı biçimini oluşturuyor. Siyasi iradenin bu cezalandırma pratiğini sonlandırma niyetinden yoksun olması nedeniyle, 2016’dan bu yana büyük ölçüde değişmeyen bu sistem oldukça rahatsız edici bir tablo çiziyor.

Heyet üyeleri, Ankara’da Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Daire Başkanlığı ile yaptıkları toplantıda yetkililerden, özellikle yerel ölçekte artış gösteren gazetecilere yönelik fiziksel saldırıların etkili şekilde kovuşturulması ve sorumluların yargı önüne çıkarılmasını talep etti.

Gazetecilerin güvenliği, Covid-19 salgını bağlamında, cezaevlerindeki aşırı kalabalığı azaltmak için acilen yürürlüğe sokulan ceza infaz düzenlemesinden gazetecilerin ve siyasi tutukluların dışlanması nedeniyle ciddi bir tehditle karşı karşıya kaldı. Haklarından zaten mahrum bırakılan gazeteciler, sağlık açısından da büyük bir riskle baş başa bırakıldı.

Mahkemelerin bağımsızlığını yitirmesi

Türkiye hükümeti, son aylarda, basını susturmaya yönelik çabalarını daha da genişleterek, bir yandan sosyal medyada online sansürü arttıran yeni düzenlemeyi çıkardı, partizan medya düzenleyici kurumları harekete geçirdi, bir yandan ise Anayasa Mahkemesi’ni (AYM) hedef alarak yargı bağımsızlığına karşı yeni bir saldırı başlattı.

Delegasyonun AYM ve Adalet Bakanlığı ile görüştüğü gün Adalet Bakanı, AYM’nin ülkenin başkanlık sistemine uygun olarak “yeniden yapılandırılmasına” sıcak baktığını açıkladı.

Muhafazakar Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) ortaya koyduğu ve Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından desteklenen bu öneri, karar alma sürecindeki gecikmelere ve zaman zaman alt mahkemelerin AYM’nin kararlarını uygulamadaki başarısızlıklara rağmen basın özgürlüğü gibi anayasadaki temel hakların korunması için önemli bir güvence olan AYM’nin bağımsızlığını ortadan kaldırmakla açıkça tehdit etmektedir.

Türkiye’de yargı bağımsızlığındaki eksiklik ve yargının hükümetçe basın üzerinde baskı yaratmak için bir araç olarak kullanıldığı düşünüldüğünde, mesele oldukça kritiktir.

Ayrıca uluslararası delegasyon, AYM yetkililerini, web sitesi engellemeleri de dahil olmak üzere basın özgürlüğünü ilgilendiren dosyaları görüşmeye öncelik vermeye çağırdı ve bu başvuruların çoğunun görüşülmedikçe hak ihlallerinin sürmesine neden olduğuna dikkat çekti. Heyet AYM’yi, alt mahkemelere yol açmak için emsal teşkil edebilecek pilot davalar belirlemeye ve AYM kararlarını görmezden gelerek hukukun üstünlüğünü tehdit eden alt mahkemelerle ilgili olan bu sorunu çözmeye davet etti. Delegasyon, ayrıca, Anayasa Mahkemesi’nden, süregelen bir sorun olarak ceza kanunundaki “hakaret” düzenlemesine ilişkin ifade özgürlüğü hakkı bakımından açık ve net bir karar vermesini istedi.

Sosyal medyada eleştirinin ortadan kaldırılması

Delegasyon, Adalet Bakanlığı ile yaptığı görüşmede, 1 Ekim’de yürürlüğe giren ve internette sansürünün daha da artmasının yolunu açan sosyal medya yasasına yönelik eleştirilerini yineledi. Ana akım medyanın hükümete yakın şirketlerce devralınmasının ardından sosyal medya platformları ve çevrimiçi haber siteleri, Türkiye’de eleştirel gazeteciliğin uygulanabildiği son mecralardan biridir. Hükümet, sosyal medya düzenlemesinin bazı Batı ülkelerindeki “benzer” yasalara dayandığını iddia etse de, Türkiye mahkemeleri ve devlet kurumları, yasanın kötüye kullanılmasını önlemek için gerekli bağımsızlıktan yoksundur. Bu nedenle düzenleme, bu sorunlu uygulama altında, internet ortamındaki eleştirileri susturmak için yeni bir araç olarak işlev görebilir.

Sosyal medya şirketlerinin tepkisi belirsizliğini korurken, delegasyon üyeleri, düzenlemenin şu anki şekliyle uygulanması durumunda, bu şirketlerin de hükümetin sansür uygulamasının bir uzantısı haline geleceğinden, ve herhangi bir bağımsız inceleme imkanı olmadan içeriklerin kaldırılması taleplerine uyacağından korkuyor.

Devlet kurumlarına uygulanan siyasi manipülasyonlar

Heyet, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Basın İlan Kurumu (BİK) gibi kamuya bağlı düzenleyici kurumları bağımsız medyayı cezalandırma ve mali baskılarla istismarına son vermeye çağırdı. Özellikle RTÜK, bağımsız televizyon yayıncılığına yönelik para cezaları ve yayın yasaklarını son dönemde hızlandırdı. RTÜK başkanlığı misyonun görüşme talebini cevapsız bırakırken, üst kurulun muhalif üyesi İlhan Taşçı heyeti kabul etti ve heyet üyelerinin eleştirel yayıncılığın siyasi amaçlarla hedef alındığı konusundaki endişelerini doğruladı. Uluslararası ve yerel basın özgürlüğü gruplarından oluşan temsili bir heyetin bu yılın başlarında bir araya geldiği BİK ise eleştirel gazetelere asılsız bahanelerle kamu reklamlarına yasak koymaya devam ediyor. Hem RTÜK hem de BİK, hükümet tarafından etkin bir şekilde kontrol ediliyor ve sözde bağımsız kurumlar olmalarına rağmen acıklı bir şekilde hükümete bağlılık resmi çiziyor.

Türkiye’de basın özgürlüğü ve hukukun üstünlüğü konusundaki küresel endişenin bir işareti olarak, heyetimiz, ayrıca Avrupa Birliği Delegasyonu ve İstanbul ve Ankara’dan 17 diplomatik misyon temsilcisiyle çevrimiçi toplantılarda bir araya geldi. Misyon üyeleri, AB’nin yeni yayımlanan Türkiye ilerleme raporunda ifade özgürlüğü konusundaki “ciddi gerilemeyi” vurgulayan yalın bulguları kabul eden bir tutum sergiliyor. Ancak uluslararası topluluk, Türkiye’yi hukukun üstünlüğüne saygı gösteren ülkeler kulübüne geri döndürmek için ikili ilişkilerini ve çok taraflı çabalarını hızlandırmalıdır. Jeopolitik gelişmeler, basın özgürlüğü dahil olmak üzere insan hakları sorunlarına alet edilmemelidir.

Die Pressefreiheitkrise in der Türkei verschärft sich angesichts der zunehmenden staatlichen Vereinnahmung der Medien, der mangelnden Unabhängigkeit der Regulierungsinstitutionen und eines neuen Gesetzes über die sozialen Medien, das den verbleibenden Freiraum für freie Kommentare einschränken soll, warnte eine Delegation von elf internationalen Organisationen für Pressefreiheit, Journalismus und Menschenrechte nach einer viertägigen Mission in das Land vergangeneWoche. Sie verwiesen auch auf die kontinuierlichen Inhaftierungen und strafrechtlichen Verfolgungen von Journalisten sowie auf die anhaltenden Bedenken hinsichtlich der Sicherheit von Journalisten und der Unabhängigkeit der Justiz.

Die Delegation hielt in der vergangenen Woche in Istanbul und Ankara hybride Online-/Offline-Treffen mit Journalisten, Mitgliedern der Zivilgesellschaft, Abgeordneten des Parlaments sowie Vertretern der Justiz und anderen Behörden ab, um aktuelle Bedrohungen für den unabhängigen Journalismus zu beurteilen, zu denen in diesem Jahr die Inhaftierung und strafrechtliche Verfolgung von Journalisten gehörte, die über das Handhaben des Landes mit der Covid-19-Pandemie berichteten. Die vom International Presse Institut (IPI) einberufene Delegation umfasste auch Vertreter von ARTICLE 19, the Association of European Journalists (AEJ), the Committee to Protect Journalists (CPJ), the European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF), the European Federation of Journalists (EFJ), Human Rights Watch (HRW), Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa (OBCT), PEN International, Reporters without Borders (RSF) und the South East Europe Media Organisation (SEEMO).

Inhaftierung von Journalisten und Bedrohung ihrer Sicherheit

Zahlreiche Journalisten sitzen in der Türkei hinter Gittern oder müssen sich vor Gericht für ihre Arbeit verantworten. Staatliche Behörden instrumentalisieren nach wie vor ein Justizsystem, das grundlegende Rechte vor Gericht nicht garantiert. Der Mangel an politischem Willen, dieses seit 2016 weitgehend unveränderte Modell zu unterbinden, ist äußerst beunruhigend. Die Gerichtsentscheidung dieses Monats, den ehemaligen Cumhuriyet-Redakteur Can Dündar zum Flüchtigen zu erklären und sein Vermögen zu beschlagnahmen, steht symbolisch für die unerbittliche Verfolgung kritischer Stimmen und stellt eine neue Form des Angriffs auf Journalisten dar, indem das Privateigentum von Journalisten und ihren Familien als Vergeltung für ihre legitime journalistische Arbeit beschlagnahmt wird.

Bei einem Treffen mit der Menschenrechtsabteilung des Justizministeriums in Ankara riefen die Delegationsmitglieder die Behörden auch dazu auf, die Strafverfolgung derer, die für physische Angriffe auf Journalisten verantwortlich sind, die vor allem in lokalen Gebieten zunehmen, zu garantieren.

Die Sicherheit von Journalisten ist nach wie vor dadurch ernsthaft bedroht, dass die Türkei Journalisten und politische Gefangene von einem früher dieses Jahres angekündigten Programmes zur vorzeitigen Entlassung effektiv ausgeschlossen hat. Ziel dieses Programmes ist es, eine Überfüllung der Gefängnisse im Zusammenhang mit der Covid-19-Pandemie zu vermeiden. Journalisten, die bereits ihrer Freiheit beraubt sind, sehen sich somit einer ernsten Gefahr für ihre Gesundheit ausgesetzt.

Schwächung der Unabhängigkeit der Gerichte

In der Zwischenzeit haben die türkischen Behörden in den letzten Monaten ihre Bemühungen, die Presse zum Schweigen zu bringen, ausgeweitet, indem sie die Online-Zensur durch das neue, auf soziale Medien abzielende Gesetz verschärften, die parteiischen Regulierungsbehörden mobilisierten und eine neue Offensive gegen die Unabhängigkeit der Justiz gestartet haben, die sich gegen das türkische Verfassungsgericht (TCC) richtet. An dem Tag, an dem sich die Delegation mit dem TCC und dem Justizministerium traf, kündigte der Justizminister seine Unterstützung für die „Umstrukturierung“ des TCC im Einklang mit dem Präsidialsystem des Landes an.

Der von der rechtsnationalistischen MHP-Partei initiierte und von Präsident Erdogan unterstützte Vorschlag würde jegliche Unabhängigkeit des TCC untergraben, das trotz Verzögerungen bei der Entscheidungsfindung und gelegentlichem Versagen der unteren Gerichte bei der Umsetzung ihrer Urteile immer noch ein wesentlicher Garant für die in der Verfassung verankerten Grundrechte, einschließlich der Pressefreiheit, ist.

Das ist von entscheidender Bedeutung, angesichts der Bedenken, dass der allgemeine Mangel an richterlicher Unabhängigkeit in der Türkei das harte Vorgehen der Regierung gegen die Presse begünstigt hat.

Unabhängig davon forderte die Delegation bei ihrem Treffen mit dem TCC das Gericht nachdrücklich auf, Fällen von Pressefreiheit, einschließlich Fälle im Zusammenhang mit der Sperrung von Webseiten, größere Priorität einzuräumen, wobei sie feststellte, dass viele dieser Fälle anhaltende Rechtsverletzungen beinhalten. Die Delegation drängte das Gericht auch dazu, Pilotfälle auszuwählen, die Präzedenzfälle schaffen können, anhand derer sich die unteren Gerichte orientieren können, und sich mit dem Problem zu befassen, dass die unteren Gerichte Urteile des Verfassungsgerichts ignorieren, was eine ernsthafte Bedrohung der Rechtsstaatlichkeit darstellt. Die Delegierten sprachen auch das anhaltende Problem der strafrechtlichen Verleumdungsgesetze der Türkei und die Notwendigkeit klarer Urteile des TCC in Verleumdungsfällen an, um das Recht auf Meinungsfreiheit zu gewährleisten.

Vernichtende Kritik an sozialen Medien

Bei ihrem Treffen mit dem Justizministerium äußerte die Delegation erneut heftige Kritik am Social-Media-Gesetz, das am 1. Oktober in Kraft getreten ist und den Weg für eine stärkere Online-Zensur ebnet. Social-Media-Plattformen sowie Online-Nachrichtenseiten gehören zu den letzten Bastionen für kritischen Journalismus in der Türkei nach der staatlich geführten Übernahme der Mainstream-Medien. Während die Regierung behauptet, die Maßnahme beruhe auf „ähnlichen“ Gesetzen in westlichen Ländern, fehlt es den türkischen Gerichten und Regulierungsbehörden an der nötigen Unabhängigkeit, um einen Missbrauch des Gesetzes zu verhindern. In der Praxis könnte das Gesetz daher als neues Instrument dienen, Kritiker online zum Schweigen zu bringen.

Die Reaktion der Social-Media-Unternehmen ist nach wie vor ungewiss, aber die Mitglieder der Delegation befürchten, dass diese Unternehmen, sollte das Gesetz in seiner jetzigen Form umgesetzt werden, faktisch zu einer Erweiterung des Zensurapparats der Regierung werden und den Aufforderungen zum Löschen von Inhalten ohne die Möglichkeit einer unabhängigen Überprüfung nachkommen würden.

Politische Manipulation von Regulierungsbehörden

Die Delegation fordert ein Ende des Missbrauchs staatlicher Regulierungsbehörden, einschließlich des Hohen Rates für Radio und Fernsehen (RTÜK) und der Behörde für Pressewerbung (BİK), um unabhängige Medien zu sanktionieren und finanziell zu schwächen. Der RTÜK hat eine Kampagne von Geldstrafen und Sendeverboten für unabhängige Fernsehsender eingeleitet. Während das Büro des RTÜK-Vorsitzes den Antrag der Delegation auf ein Treffen ablehnte, empfing İlhan Taşçı, ein Mitglied der Opposition, die Delegation und stimmte ihrer Besorgnis über den gezielt politisch motivierten Angriff auf kritische Sender zu. Unterdessen hat BİK, mit dem sich Anfang dieses Jahres Pressefreiheitsgruppen trafen, zunehmend falsche staatliche Werbeverbote für kritische Zeitungen erlassen. Sowohl RTÜK als auch BİK werden wirksam von der Regierung kontrolliert und weisen einen beklagenswerten Mangel an Unabhängigkeit auf, obwohl sie nominell unabhängige Institutionen sind.

Internationale Besorgnis über Bedrohungen der Redefreiheit und Rechtsstaatlichkeit in der Türkei

Die Delegation traf auch mit Vertretern von 17 diplomatischen Vertretungen in der Türkei zusammen – ein Zeichen der weltweiten Besorgnis über Pressefreiheit und Rechtsstaatlichkeit in der Türkei – sowie mit der Delegation der Europäischen Union. Die Mitglieder der Pressefreiheitsdelegation begrüßen die jüngsten, ungeschminkten Ergebnisse des EU-Fortschrittsberichts über die Türkei, der einen „ernsthaften Rückschritt“ bei der Meinungsfreiheit hervorhebt. Aber die internationale Gemeinschaft muss ihre bilateralen und multilateralen Bemühungen verstärken, um die Türkei wieder in den Kreis der Länder zurückzubringen, die die Rechtsstaatlichkeit respektieren. Menschenrechtsfragen, einschließlich der Pressefreiheit, dürfen nicht zur Geisel geopolitischer Entwicklungen gemacht werden.